མི་དང་རི་དྭགས་སེམས་ཅན་གྱི་བར་ནའི་དཀའ་ངལ།

དང་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་གསད་ནི། མི་ལུ་འཇིགས་སྐུལ་འབད་ནི་དང་གསད་ནི་ལ་སོགས་པའི་དཀའ་ངལ་བྱིན་ནི་དང་། མི་ཚུ་གིས་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་མེདཔ་གཏང་ནི་དང་གསད་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན་པས། དེ་བཟུམ་མའི་དཀའ་ངལ་དེ་ཡང་ IUCN, World Park Congress (2003) དང་འཁྲིལཝ་ད་ མི་རློབས་ཡར་སེང་འགྱོ་མི་ལུ་བརྟེན་ཏེ་དང་། ས་གཞི་ལག་ལེན་གྱི་བསྒྱུར་བ། རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་སྡོད་སའི་ས་ཁོངས་ཉམས་མི་དང་ ཁ་གཏོར་བཏང་མི། སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་འདི་ལྟ་བཤལ་གྱི་དོན་བསྒྱུར་བའི་གྱངས་ཁ་ཡར་སེང་འགྱོ་མི། རང་བཞིན་སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ནང་ལུ་ ལྷོད་ནི་ཡར་འཕར་འགྱོ་མི། སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་གྱི་གྱངས་ཁ་ཡར་སེང་འགྱོ་མི། སེམས་ཅན་མང་དྲགས་མི་ལུ་བརྟེན་ཏེ་ རི་ཁར་ཡོད་པའི་བཟའ་འཐུང་གི་རིགས་ཉུང་སུ་འགྱོ་མི། ཉམས་སྲུང་གི་ལས་རིམ་ཚུ་ལུ་བརྟེན་ཏེ་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཡར་སེང་འགྱོ་མི། དེ་ལས་ བསིལ་དྲོད་གནས་སྟངས་འགྱུར་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཚུ་ལུ་བརྟེན་ཏེ་ཨིནམ་སྦེ་བཤད་དེ་འདུག།

དཀའ་ངལ་འདི་མང་ཤོས་ཅིག་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་གསོ་སྐྱོང་འབད་མི་དང་ འཚོ་བ་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་ལུ་བརྟེན་ཏེ་སྡོད་མི་ ཡར་རྒྱས་འགྱོ་བའི་བསྒང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་ནང་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། དེ་ནང་སྡོད་མི་ མི་དང་རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་ རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ལུ་ དོ་འགྲན་འབད་དགོ་དོ་ཡོདཔ་ལས་ མི་ཚེའི་གནས་སྟངས་འདི་ གདོང་ལེན་ཅན་དང་ཉེན་ཁ་ཆེ་ཤོས་ཅིག་སྦེ་སྡོདཔ་ཨིན་མས། (Messmer, 2000). དེ་བཟུམ་མའི་དཀའ་ངལ་འདི་ ས་གནས་་མཐའ་ཟུར་ནང་ལས་ཕར་ མང་སུ་ཅིག་འཐོན་དོ་ཡོདཔ་ལས་ མི་སེར་སོ་ནམ་པ་ཚུ་ལུ་དཀའ་སྡུག་སྦོམ་སྦེ་ཕོག་སྟེ་འདུག། དེ་ཡང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་འབད་བ་ཅིན་ དུས་ཉིན་མཚན་མེད་པར་ཞིང་ཁར་ལོ་ཐོག་བསྲུངས་སྡོད་ནི་འདི་ ད་ལྟོའི་བར་ན་ཡང་ རྒྱ་ཆེ་དྲགས་སྦེ་ར་ཡོདཔ་དང་ (Penjor et al.,2014)། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ལུ་འབད་བ་ཅིན་ མི་སེར་སོ་ནམ་པ་ཚུ་གི་དུས་ཚོད་བསྡོམས་བརྒྱ་ཆ་ ༡༡.༣ དེ་ཅིག་ ཞིང་བསྲུང་ནིའི་ནང་ལུ་རྫོགས་ཏེ་འདུག་ཟེར་བཀོད་ནུག། (MoAF,2015). དེ་འབདཝ་ལས་ མི་སེར་མང་ཤོས་ཅིག་ ལཱ་འབད་ནི་ལས་ཐོགས་ལུས་ཡོདཔ་མ་ཚད་ གཡུས་ཁ་ལས་ཁྲོམ་ཁར་གནས་སྤོ་འགྱོ་ནི་གི་སེམས་ཤུགས་ཡང་བསྐྱེད་བཅུགཔ་ཨིན་པས། རྒྱུ་མཚན་དེ་ལུ་བརྟེན་ཏེ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ལཱ་གཡོག་མ་ལངས་པའི་དཀའ་ངལ་ཡར་སེང་འགྱོ་ཡོདཔ་ལས་ ན་གཞོན་ཚུ་གིས་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ལཱ་ལུ་ཤུགས་ཐལ་ཏེ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་ལུ་ཡང་ཐོ་སྦོམ་སྦེ་ཕོག་སྟེ་འདུག། དེ་གིས་ཡང་མ་དོ་བར་ མི་སེར་ཚུ་རི་དྭགས་སེམས་ཅན་དང་འབྲེལ་བ་འཐབ་དགོཔ་ཐོནམ་་ལས་ ནད་གཞི་འདྲཝ་མ་འདྲཝ་ཚུ་སྤེལ་དོ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ མིའི་ཚེ་སྲོག་ལུ་ཡང་བར་ཆད་རྐྱབ་སྟེ་འདུག། (Jones et al.2008; Taylor et al.2001).

མི་དང་སེམས་ཅན་གྱི་བར་ནའི་དཀའ་ངལ་འདི་ ཡར་སེང་འགྱོ་མི་ལུ་བརྟེན་ཏེ་ མི་དང་སེམས་ཅན་གྱི་བར་ན་དཀའ་ངལ་ག་ནི་ཡང་མེད་པར་  དགའ་སྐྱིད་ཀྱི་ངང་ལུ་གནས་ཚུགས་ནིའི་དོན་ལུ་ ཐབས་ཤེས་ལྡན་པའི་མི་ཚུ་གིས་ དཀའ་ངལ་དང་བསྟུན་པའི་ཐབས་ལམ་ཡང་ལྷམ་པ་མ་འདྲཝ་སྦེ་བཏོན་ཏེ་འདུག། དེ་ཡང་ དང་པ་སོ་ནམ་གྱི་ལཱ་འབད་སའི་ས་གོ་འདི་ ཆུ་དང་མཚོ་འགྲམ་ རི་རྒྱུད་ལ་སོགས་པའི་རང་བཞིན་གྱི་རཝ་ཡོད་སའི་ས་ཁོངས་ནང་གདམ་ཁ་རྐྱབ་དགོཔ་དང་ དེ་མིན་རྩིགཔ་རྐྱབ་སྟེ་རཝ་རྫུས་མ་བཟོ་དགོཔ་སྦེ་བཀོད་ནུག། (Nyphus & Tilson, 2004). དེ་གི་ནང་ལས་ཡང་ མི་སེར་སོ་ནམ་པ་ཚུ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཡར་རྒྱས་ཀྱི་འགྱུར་བ་དང་བསྟུན་ཏེ་ཐོན་པའི་ གློག་ར་འདི་ཕན་ཐོགས་ཅན་ཅིག་སྦེ་ངོས་ལེན་འབད་དེ་འདུག། (Hoare, 1992). དེ་ཡང་ གློག་ར་འདི་ཡུན་རིངམོ་གནས་པའི་རཝ་ཅིག་ཨིནམ་དང་ གློག་རྒྱུན་གྱི་རཝ་ཅིག་འབདཝ་ལས་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གིས་ གཞན་རཝ་བཟུམ་སྦེ་ བང་བཙོངས་ཏེ་འཛུལ་མི་ཚུགས་དོ་ཡོདཔ་མས། དེ་ལས་ དཀའ་ངལ་སེལ་ཐབས་གཉིས་པ་འདི་ ལོ་ཐོག་བསྲུང་ནི་ནི་དང་ རང་གི་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་སྣང་མེད་སྦེ་བཀོ་མ་བཞག་པར་ ཉིན་མཚན་མེད་པར་བདག་འཛིན་འབད་དགོཔ་ཨིན་ཟེར་བཀོད་དེ་འདུག། (ogada et al., 2003).

གསུམ་པ་ དང་འདོད་ཅན་གྱི་མི་ཚུ་གིས་ གཞིས་གསརཔ་ཆགས་ནི་ལུ་གཙོ་བོར་བཏོན་དགོཔ་ཨིན་མས། དེ་ཡང་ ཐོན་ཁུངས་ཆེ་བའི་ས་གོ་དང་ མི་སྡེའི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གོ་སྐབས་ཡོད་ས་ལུ་ ལོག་སྟེ་གཞིས་ཆགས་དགོཔ་ཨིན་པས། (Msdhusudan, 2003). གཞིས་སྤོ་བའི་སྐབས་ལུ་ཡང་ ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ས་གནས་ནང་ལུ་མེན་པར་ ཧེ་མ་བ་དྲག་པའི་ས་གོ་དང་ སྲིད་དོན་དང་མི་སྡེ། དེ་ལས་ ལམ་སྲོལ་གྱི་རྒྱབ་འགལ་ཚུ་མེད་སའི་ས་གནས་ཚུ་ གདམ་ཁ་རྐྱབ་དགོ་ཟེར་བཤད་དེ་འདུག། (Treves and karanth,2003b).

དེ་ལས་བཞི་པ་ལུ་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་ཆགས་ཡུལ་བསྒྱུར་ནི། དེ་ཡང་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་དཀའ་ངལ་ཅན་གྱི་ས་ཁོངས་ལས་ གཞན་འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ མི་དང་ཁོང་རའི་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ལུ་གནོད་སྐྱོན་གྱི་ཉེན་ཁ་མེད་སའི་ས་གོ་ནང་བསྐྱལ་ནི་འདི་ཨིན་པས། (Treves and karanth,2003b). ད་རུང་ ཐབས་ལམ་དྲག་ཤོས་གཅིགཔོ་འདི་ སྡེ་ཚན་ནང་ཡོད་པའི་རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་ སྡེ་ཚན་ནང་ལས་ཁ་བྱལ་གཏང་ནི་འདི་ཨིན་པས། དེ་ཡང་ རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་གནད་དོན་ཞིབ་འཇུག་དང་འཁྲིལཝ་ད་ མི་འདི་ཚུ་གནས་བཅའ་སའི་ས་གོ་ནང་ལུ་སྤྱ་ ༢༦༠༠༠༠ དེ་ཅིག་ཡོད་མི་འདི་ཁ་བྱལ་བཏང་སྟེ་བཞག་མི་འདི་གིས་ མི་དང་ལོ་ཐོག་ཚུ་ལུ་གནོདཔ་བཀལ་ནི་ལས་བཀག་ཚུགས་ཏེ་ ཐབས་ལམ་དྲག་ཤོས་ཅིག་ཨིནམ་སྦེ་བཤད་དེ་འདུག། དེ་མ་ཚད་ མི་ཚུ་གིས་འབད་རུང་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གསད་ནི་ལས་སྤང་དགོཔ་ཨིན་མས།ཤ་ཟ་ནི་གི་དོན་ལུ་དང་ ཏི་རུ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ སེམས་ཅན་སྲོག་གཅད་འབད་མི་འདི་གིས་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་རིམ་ལུགས་ལུ་ཐོ་ཕོག་དོ་ཡོདཔ་ལས་ མི་དང་སེམས་ཅན་གྱི་བར་ན་དཀའ་ངལ་འདི་ཡར་སེང་འགྱོཝ་མས་ཟེར་བཀོད་དེ་འདུག། (Mishra, 1997 and 2003). དེ་འབདཝ་ལས་ འཛམ་གླིང་ནང་ལུ་ མི་དང་སེམས་ཅན་གྱི་བར་ནའི་དཀའ་ངལ་འདི་ གོང་གི་ཐབས་ལམ་ལག་ལེན་འཐབ་དང་མ་འཐབ་ལུ་རག་ལསཔ་ཨིན་པས།

རྒྱབ་རྟེན།

IUCN (2003). World Parks congress press release. Retrieved September 17, 2003, from http://www.redlist.org/

Hoare R. E. (1992) The present and future use of fencing in the management of larger African mammals. Environment conservation,19(2):160-164.

Madhusudan, M.D. (2003) Living Amidst Large Wildlife:Livestock and crop Depredation by large mammals in the interior villages of Bhadra Tiger Reserve, South India. Environmental Management, 31(4):466-475.

Mishra, c. (1997) Livestock depredation by large carnivores in the Indian trans-Himalaya: conflict perceptions and conservation prospects. Environmental conservation, 24(4):388-343.

M0AF,2015. Agriculture sample survey 2014-microdata, Thimphu, Bhutan.

Nyhus p. and Tilson R. (2004b) Afroforestry, elephants, and tigers: balancing conservation theory and practice in human dominated landscape of Southeast Asia. Agriculture, Ecosystems &environment.

Ogada, M., woodroffe, R., Oguage, N and Frank,G. (2003) Limiting Depredation by African carnivores:the role of livestock Husbandry. Conservation Biology17(6):1521-1530.

Penjor,T., Dorji, L.,Nima C.,Yangzom, D.,Chhetri,P.B.,Norbu,T., 2014. Fabricated electric fencing system. A new approach to mitigate human wildlife conflict in Bhutan, Thimphu, Bhutan.

Treves,A. and Karanth, K.U (2003b) Human carnivore conflict: Local solutions with global applications. Conservation Biology 17(6):1491-1499.